Canalblog
Editer l'article Suivre ce blog Administration + Créer mon blog
Publicité
TASEKLA TAMAZIҐT
5 janvier 2013

Yannayer tanfust ɣef tebna timadit - Ait Slimane Hamid

     Am yal aseggas igduden imaziɣen tebdadden i usfugel1 n umenzu n useggas Amaziɣ. Yal tamnaḍt d acu n wansay2 s wamek i d-yettili usfugel-agi. Anect-a yemgared si tama ɣer tayeḍ. Lɣerẓa n unamek n usfuggel n Yannayer teqqen ɣer tedyant umezruy yeḍran 2963 n yissagasen aya. Agdud amaziɣ yettaga azal i wass n "13 janvier" (ɣer kra 12 di janvier) acku azmez-agi yerra lwelha ɣer tagara n trad id-yellan gar tiserdest3 n yimaziɣen d wid n iferɛunen n Maṣer (936 iseggasen uqbel tallalit n Ɛissa) deg agellid Ccicnaq yekcem akal n texlijt n Nil akken ad yessali tigelda4 tis XXII deg tamanaɣt-is tella d Boubastis. Ihi Yannayer yeqqen ɣer tikelt tamezwarut deg agdud Amaziɣ yettwensex deg umezruy imi ula deg "la bible" tettunebder tedyant-agi.

    Maca asteqsi-nneɣ, ur iccud ara ɣer sseba yeǧǧan imaziɣen ad salin tafada-nsen5 963 isaggasen uqbel tallalit n Ɛissa. Anect-a iban wamek ines, amezruy yewwi-d fell-as. Tuttra i nebɣa ad nger ɣer unnar n tidmi d tayeḍ : acimi asfugel n yannayer, sani tejbed lɣerẓa-ines ?

     Igduden n ddunit meṛṛa bnan timadit-nsen ɣer amud n yiferdisen : akal, tutlayat, ddin, amezruy. Maca akken ad d-illal ugdud, yernu ad yebnu aɣlan-ines6 izeggir i lsas n lebni n tɣerma ɣef wacu ara isaned  ayen umu neqqar « tanfust timsuddest »7.

     Ulac agdud neɣ talɣant ibedden yerna tequzzem akud s txidas-is, ur ntekka ɣef « tanfust tameslalit » yellan d azamul yeṭṭfen ajgu n tillin ines. Tinfusin-agi zemrent ad illint d tidyanin yeḍran akka (s tidet) deg umzruy neɣ d tid id-tesnulfa tidmi n tmetti n yal agdud. Anamek n wawal iban : am wakken yal agdud yeḥwağ irabiten, ddin, akal, tutlayt akken ad yilli, yeḥwağ diɣ izamulen ara yesfugel akken « Nek » n timeti  yellan  d aqnaḍri n yixef n ugdud ad yezgu deg umdiq-is. Ulac aḍu ara t-yessenquqlen.

     Deg wakka ad d-naf belli (ma newwi-t d amedya) tamdint n Rome (umu qarren tamdin ur nfennu, yettwabnen deg useggas n 735 uqbel Ɛissa) is-illasen d Remus akked Romulus akniwen  id-trebba tuccent. Tamurt n Suise tesbedd lɛeza-s ɣef yiwen waṣaḍ8 Guillaume Tell yedren di temnaḍt n Uri di lqern wis XIV. Si tama nniḍen, mi ara neddem tamurt n Franṣa ad naf d akken timadit-nsen tebna ɣef yiwet n tanfust id-yeqqaren d akken nutni d les Gaulois (awal yuzzel deg yilsawen n ugdud-agi, imi yezga yettuɣaled ɣer-sen u qarren lejdud-nneɣ les Gaulois). Ґer tama n  tanfust-agi, rnan asfugel n yiwen wasaḍ i ḥesben d amaɣras9 amezwaru yeɣlin ɣef wakal n Fransa wagi d Vercingétorix

       Ihi am wakken iɣ-id-yettban, yal agdud yeḥwağ izamulen ara yezdin teswin n weɣref ɣer yiwen n yiḍeli, ɣer yiwen n wass-a, ɣer yiwen n uẓẓeka. Azday-agi yettili-d (d leḥtum akken cetla ad temyeɛqel, akken ad tegger isufar s wacu ara tegmu wa ad tennerni) s usfugel n wasaḍen, n tedyanin n umezruy d trad yekcem ugdud-nni yerna irebeḥ-it. Asfugel agi anamek ines d asbucaɛ n yixef n tmetti (amer ḥurent wussan akked tiyita n umezruy) akken « nekk »  n yiɣermaniyen yeččuren aɣref-nni ad yilli d win yezdin d win yekren. S usfugel n izamulen-agi i teksent tifiriwin ɣef yixef akked « nekk » n yal aɣref di ddunit.

     Akken izamulen-agi (neɣ tinfusin-agi) yesseftayen ljedra n tjadit n yal aɣref, timura-agi nnig n usfugel isen-ttagen yegduden di lawan (imuliyen n yal asaḍ neɣ tadyant) rennun-asen di ccan deg wazal s tawil n tira, amezgun, ssinima, ccnawi…

      Deg wakka ad naf d akken mačči d yiwen wadlis neɣ yiwen usaru neɣ yiwet n tecquft i yettwasuddsen akken ad tuɣal tsemɣert n yizamulen-agi (ɣef tebna timadit-nsen) d tin ur yettḥaz uɣebbar n tatut. Lebni n timadit yessutur diɣen aktayen10. Aleqqem n wektay yezga d lḥir ɣer tɣermiwin-agi akken tuccar n zzman d awezɣi ad nnalent lsas ɣef wacu sendent akken ad illint yerna ad dument.

    Si tama nniḍen, asfugel ur yeqqim ara d agujil iccud kan ɣer tidet n umezruy, imi ɣer yigduden-agi (yesbedden tiɣermiwin inumren lawan) ula d aṣaden id-tesnulfa tsugent-nsen ggan-asen ccan. Anwa deg nneɣ ur nessin Robin des bois, Ivanhoé, Lancelot, Buffalo Bil, Gérénémo, Sindibad, Spatracus, Ulyss, Achile…. ? Anect-a yakk, yesenɛet azal yekseb uzamul di lebni n tjadit. Igduden yettun asaḍen-nsen (yellan s tidet neɣ wid id-tesnulfa tanfust) ɣebbun, kečmen deg uzabuq n nger.

      Am yal agdud di ddunit, Leqbayel (imaziɣen) ula d nitni sɛan izamulen-nsen iten-yerran ttemyeɛqalen n way-gar-asen (belli ttikin ɣer yiwet n ccetla), iten-yerran ggaren tamawat d akken yezdi-ten umezruy, yezdi-ten umha, yezdi-ten yimal. Ccicnaq, Gaya, Massnsen, Yugurten, Syfax, Takafarinas, Dihya (Kahina), Kuceila, Faḍma N Sumer, Si Muḥend U Mḥend, Krim Belqasem, Ccix Muḥend u Lhusin, Lala Xadija Tukrift, Mqidec bu lehmum, Lunja, Anẓar, aɛeqqa yessawalen, Ḥmed Umerri... d aṣaden yensex uktay akked umezruy ɣef tewriqin-nsen i lebda. D Nitni i d lɛaz s wacu yezdi senjaq n nnekwa-nneɣ.  Asfugel-nsen d netta ara yerren timadit-nneɣ ad tewwet s ugarz akken ad tezdi lqedd, ad nwali iṭij-nneɣ yuɣ di tegnawt n tmura akked leğnas.

      Yannayer umu nettra asfugel si leqdim n zzman, yekcem di lɣerẓa-agi : d yiwen lsas yettekkin di tenfusin id-yexleq ugdud-nneɣ akken am netta am wiyaḍ ad yaɣ amur-is di talsa.

Ait Slimane Hamid

Yannayer tanfust ɣef tebna timadit - Ait Slimane HamidҐret daγen Ait Slimane Hamid : "Nekkni tewwi-d ad nebγu wama tazmert nezmer !"


(1)célebration  (2)tradition  (3)armée  (4)dynastie  (5)calendrier  (6)sa nation  (7)le mythe fondateur  (8)héros  (9)martyr  (10)memoires

Publicité
Commentaires
Newsletter
Publicité
Archives
Visiteurs
Depuis la création 206 981
Publicité